Niestety, żal z powodu utraty bliskiej osoby jest czymś, co prawie wszyscy z nas muszą przeżyć w pewnym momencie naszego życia, i chociaż to głęboko denerwujące doświadczenie jest unikalne dla każdej osoby, istnieją pewne wspólne emocje i uczucia, które wiele osób dzieli.
W tym poście omawiamy niektóre szeroko rozpowszechnione przekonania na temat etapów żałoby, czym one są i jak może to pomóc ludziom zajmującym się żałobą zrozumieć, że ich uczucia są normalne i że inni ludzie prawdopodobnie doświadczyli podobnych myśli i emocji.
Model „pięciu etapów żałoby”
Kiedy mówimy o „etapach żałoby”, odnosimy się do idei Elisabeth Kübler-Ross, szwajcarsko-amerykańskiej psycholog, która wprowadziła tę koncepcję w 1969 roku w swojej książce „O śmierci i umieraniu”.
W rzeczywistości praca Kübler-Ross opierała się początkowo na jej doświadczeniach z nieuleczalnie chorymi pacjentami, a nie z osobami, które niedawno przeżyły żałobę, ale jej praca została później zastosowana – przez nią samą i przez innych – do rodzaju żalu spowodowanego utratą bliskiej osoby.
Według Kübler-Ross istnieje pięć etapów żałoby, których ludzie powszechnie doświadczają. Są to:
W jej książce zostały one przedstawione jako liniowe, tak że pacjenci mieli zaczynać od 1 i przechodzić przez nie aż do 5 – choć później Kübler-Ross twierdziła, że nie było to jej intencją.
Jakie są problemy z tym modelem?
Po opublikowaniu książki te pięć etapów stało się popularne wśród doradców i innych osób zajmujących się ludźmi, którzy przepracowywali żałobę, ale od tego czasu pomysły te były krytykowane.
Po pierwsze, zwrócono uwagę na to, że proces żałoby jest unikalny dla każdego, kto go doświadcza i że postrzeganie go jako liniowego postępu przez te pięć etapów jest błędnym przedstawieniem.
Kübler-Ross zdawała się zgadzać z tym argumentem, ponieważ sama później wyraziła żal, że ludzie interpretowali jej pracę jako sugerującą, że te etapy są liniowe i uniwersalne ze względu na sposób, w jaki je przedstawiła.
Raczej ludzie mogą doświadczyć tych etapów w dowolnej kolejności, mogą one wystąpić w tym samym czasie, mogą powrócić po ich zakończeniu, a dla niektórych osób pewne etapy mogą w ogóle nie wystąpić.
Co więcej, jej praca była krytykowana za brak dowodów empirycznych, polegając w znacznie większym stopniu na osobistym doświadczeniu i interpretacji. Rzeczywiście, późniejsze, oparte na dowodach prace innych badaczy zdawały się obalać jej model „pięciu etapów”.
Jej ustalenia były również atakowane za to, że dotyczyły tylko jednej kultury w jednym konkretnym czasie, co sugeruje, że nawet jeśli były prawdziwe dla grupy, z którą pracowała, mogą nie być uniwersalnie prawdziwe.
Krótko mówiąc, z tych i kilku innych powodów, jej pomysły zostały w dużej mierze obalone w społeczności naukowej.
Dlaczego więc nadal jej używamy?
Więc jeśli jej pomysły zostały odrzucone przez większość naukowców w tej dziedzinie, dlaczego nadal mówimy o pięciu etapach żałoby i dlaczego niektórzy ludzie nadal je stosują?
Chociaż obecnie mogą być mniej popularne w warunkach klinicznych, te pięć etapów żałoby może być nadal przydatne, aby zapewnić osoby doświadczające żałoby, że ich uczucia są normalne i że nie ma nic złego z nimi lub tym, czego doświadczają.
Kiedy ludzie przechodzą przez żałobę, mogą potrzebować wszelkiej możliwej pomocy, wsparcia i uspokojenia, a zrozumienie, że inni przeszli przez coś podobnego, może być ważne.
Co więcej, może to również pomóc innym wokół nich zrozumieć, przez co przechodzą, co z kolei może pomóc im zapewnić bardziej współczujące wsparcie.
Jaki jest najlepszy sposób postrzegania pięciu etapów żałoby?
Jak już widzieliśmy, pięć etapów nie powinno być postrzegane jako pewnego rodzaju plan przeżywania żałoby, który należy przepracować w ustalonej kolejności, aby pomóc w wyjściu z drugiej strony w lepszym stanie.
Alternatywą dla tego rodzaju liniowego podejścia jest odniesienie się do pięciu etapów jako drabiny, po której trzeba się wspinać, coś, co uznaje, że „postęp” nie zawsze jest w górę, ale może też być w dół, ale to również nie jest użyteczne podejście.
Być może najlepszą analogią jest to, że pięć etapów jest jak goście, którzy mogą przybyć w każdej chwili. Czasami przychodzą sami, czasami przychodzą z innymi, a czasami w ogóle nie przychodzą.
Czasami jeden z nich może powrócić nagle i niespodziewanie, nawet wiele lat później, długo po tym, jak osiągniesz etap akceptacji.
Zrozumienie, że te uczucia są normalne, może bardzo pomóc w uzdrowieniu po stracie. Jednocześnie świadomość, że nie doświadczanie wszystkich lub któregokolwiek z pięciu etapów żałoby jest normalne, jest również ważna i jeśli osoba pogrążona w żałobie rozumie to wszystko, model ten może być nadal przydatny.
Pięć etapów żałoby
Tak więc teraz rozumiemy model „pięciu etapów”, jego zastosowania i ograniczenia, teraz przyjrzyjmy się bliżej każdemu z pięciu etapów, aby zobaczyć, co się z nimi wiąże.
1. Zaprzeczenie (i izolacja)
Co czują ludzie:
Choć jak podkreśliliśmy, pięć etapów nie jest liniowych, często pierwszą reakcją po śmierci kogoś bliskiego jest zaprzeczenie.
Jest to naturalny ludzki mechanizm obronny, który ma nas chronić przed nadejściem przytłaczających emocji, z którymi inaczej nie bylibyśmy w stanie sobie poradzić.
W fazie zaprzeczania, chociaż możemy być świadomi tego, co się stało na poziomie racjonalnym, na poziomie emocjonalnym po prostu nie jesteśmy w stanie tego przetworzyć i dlatego odrzucamy to.
Doświadczeniu zaprzeczania często towarzyszy uczucie szoku, odrętwienia, zagubienia, a nawet braku sensu. Można mieć wrażenie, że poruszamy się we mgle umysłowej i że to, co się stało, nie jest prawdziwe.
Niektórzy próbują odizolować się od innych, częściowo dlatego, że spotkanie z innymi i udzielenie odpowiedzi na ich pytania oznaczałoby zmierzenie się z rzeczywistością straty.
Faza ta może być krótka, ale równie dobrze może trwać przez długi czas, w zależności od osoby i okoliczności straty.
Jak sobie z nią radzić:
Kiedy mamy do czynienia ze stratą bliskiej osoby, ważne jest, aby zrozumieć, że te uczucia zaprzeczenia, zamieszania i braku sensu są całkowicie normalne. Jest to naturalna reakcja na coś, czego nie możemy przetworzyć, i pomaga nam chronić nas, dopóki nie będziemy gotowi stawić czoła temu, co się stało.
Nie ma ram czasowych na przejście przez tę fazę, więc poświęć tyle czasu, ile potrzebujesz – a biorąc pod uwagę wystarczająco dużo czasu, powinieneś w końcu poczuć się gotowy i zdolny do stawienia czoła rzeczywistości swojej straty.
Należy jednak starać się nie zatracić w swojej izolacji i szukać pocieszenia u osób z najbliższego otoczenia. Jeśli czujesz, że masz zbyt wiele problemów ze znalezieniem drogi przez te uczucia, powinieneś również rozważyć skorzystanie z usług profesjonalnego doradcy ds. żałoby.
2. Złość
Co czują ludzie:
Kiedy ludzie wychodzą z zaprzeczenia, często czują złość z powodu tego, co się stało. Mogą odczuwać gniew skierowany na niesprawiedliwość życia i wszechświata oraz frustrację, że nie możemy kontrolować tego, co dzieje się w życiu lub chronić naszych bliskich przed krzywdą.
Złość może również ujawnić się jako uraza lub gorycz – mogą być one skierowane na przykład do osób, które przeżyły wypadek, który spowodował śmierć danej osoby lub mogą być bardziej ogólne i nieukierunkowane.
Na tym etapie często ukrywa się lub tłumi uczucia gniewu, ale to może oznaczać, że często pojawiają się one w najgorszym momencie, kiedy osoba pogrążona w żałobie traci kontrolę.
Często osoba ta zda sobie sprawę z niesprawiedliwości lub irracjonalności wyładowania takiego gniewu na innych ludziach, co może wywołać poczucie winy, poczucie słabości z powodu utraty kontroli i dalszego gniewu, tworząc błędne koło.
Jak sobie z tym poradzić:
Ponownie, ważne jest, aby zrozumieć, że te uczucia są naturalne i są powszechnie doświadczane przez innych przechodzących przez podobne sytuacje.
Jednocześnie należy zrozumieć, że te uczucia muszą się ujawnić, a tłumienie ich nie pomoże, więc znalezienie sposobu na uwolnienie ich w sposób, który nie zaszkodzi innym jest kluczowe.
Sposób, w jaki to zrobisz, zależy od Ciebie, ale niektóre wspólne pomysły obejmują sport, taki jak bieganie lub boks, pisanie dziennika, rozmowy z ludźmi lub nawet udanie się w odległe miejsce, aby krzyczeć i płakać.
Z drugiej strony, sięganie po alkohol lub inne substancje nie jest zdrowym sposobem radzenia sobie z problemami i należy go unikać.
Jeśli masz problemy z radzeniem sobie z tym gniewem związanym z żałobą, powinieneś poszukać profesjonalnej pomocy u doradcy.
3. Targowanie się
Co czują ludzie:
Kolejnym etapem, którego doświadcza wiele osób, jest etap targowania się.
Wśród śmiertelnie chorych pacjentów Kübler-Ross mogło to przybrać formę targowania się z Bogiem lub wszechświatem o dodatkowy czas lub nawet wyleczenie w zamian za pewne zachowanie.
Na przykład ludzie mogli obiecywać, że rzucą palenie w zamian za to, że pozwolą im żyć wystarczająco długo, by mogli uczestniczyć w weselu lub przyjęciu urodzinowym.
Jednak wśród osób przeżywających żal po stracie bliskiej osoby, bardziej prawdopodobne jest, że przybierają one formę stwierdzeń typu „co by było, gdybym po niego pojechał, zamiast powiedzieć mu, żeby pojechał autobusem do domu?”.
Oczywiście, takie myśli często kończą się poczuciem winy lub rozpaczą, ponieważ nie da się zmienić przeszłości.
Czasami ludzie mogą nawet błagać Boga lub istotę wyższą, aby naprawić rzeczy i przywrócić osobę w zamian za pewne zachowanie – nawet jeśli na poziomie racjonalnym wiedzą, że nie jest to możliwe.
Jak sobie z tym poradzić:
Jak zawsze, nawet jeśli tego rodzaju zachowanie może czuć się irracjonalne lub nawet szalone, jest niezwykle powszechne i ważne jest, aby zdać sobie z tego sprawę. W rzeczywistości wiele osób doświadczy czegoś podobnego po czymś znacznie mniej poważnym niż utrata kogoś, kogo kochają.
Tego rodzaju zachowanie można uznać za pozytywny znak, że jesteś gotowy zaakceptować to, co się stało, a targowanie się stanowi desperacką, ostatnią próbę uchwycenia się wszystkiego, co może dać ci nadzieję lub pocieszenie.
Szukaj przyjaciół i rozmawiaj z nimi o swoich uczuciach, ponieważ to często pomaga, a jeśli potrzebujesz dodatkowego wsparcia, nie bój się porozmawiać z profesjonalnym doradcą.
4. Depresja
Co czują ludzie:
Chociaż długotrwała depresja jest często oznaką choroby psychicznej, po śmierci jest całkiem normalne, aby doświadczyć jej w pewnym momencie.
Może objawiać się jako głęboki smutek, niepokój, brak sensu, żal i apatia wobec życia, a także może powodować, że ludzie chcą wycofać się z powrotem do izolacji.
Jak sobie z nią radzić:
Depresja jest normalną, oczekiwaną częścią procesu żałoby i powinieneś spróbować zaakceptować ją jako taką.
Należy poszukać osób, które mogą pomóc w jej pokonaniu i spróbować zaangażować się w działania, które mogą odciągnąć uwagę od straty i uczucia przygnębienia. Dla wielu osób sport lub zajęcia twórcze to świetny sposób na poradzenie sobie z takimi uczuciami.
Jednocześnie wiedz, że nie ma limitu czasowego na pozbycie się uczucia depresji, a jeśli ludzie – czasem z najlepszymi intencjami – mówią ci, że czas się otrząsnąć i ruszyć dalej, powinieneś ich zignorować i zająć się sprawami we własnym czasie.
5. Akceptacja
Co czują ludzie:
Ostatecznie wiele osób dociera do fazy znanej jako akceptacja – chociaż ważne jest, aby zauważyć, że dla niektórych osób ten etap może nigdy nie nadejść.
Akceptacja nie oznacza, że w pełni pogodziłeś się z tym, co się stało, że jest ci z tym dobrze lub że znów czujesz się szczęśliwy, ale oznacza, że nie potrzebujesz już mechanizmów radzenia sobie z innymi fazami, aby poradzić sobie ze stratą.
Oznacza to, że chociaż nadal możesz odczuwać głęboki smutek z powodu tego, co się stało i możesz głęboko tęsknić za tą osobą, jesteś gotowy zaakceptować to i kontynuować swoje życie bez niej.
Krótko mówiąc, pozostałe cztery etapy oznaczają walkę z rzeczywistością tego, co się stało, natomiast ten etap oznacza, że można w końcu to zaakceptować i ruszyć dalej, nawet jeśli nigdy nie będzie to całkowicie w porządku.
Jak sobie z tym poradzić:
Kiedy osiągniesz etap akceptacji, może się okazać, że jesteś w stanie spojrzeć wstecz na życie osoby, którą straciłeś i przypomnieć sobie dobre czasy, które mieliście razem.
Może to wzbudzić więcej uczucia smutku, ale będzie się miało również wiele miłych wspomnień, które można pielęgnować.
Niektórzy ludzie mogą czerpać przyjemność ze wspominania o osobie, którą stracili, podczas gdy inni mogą chcieć upamiętnić ją w jakiś sposób.
W końcu zdasz sobie sprawę, że nawet jeśli straciłeś tę osobę, zawsze będziesz miał wspomnienia o niej i to jest coś, czego będziesz mógł się trzymać na zawsze.
Dodatkowe etapy – model „siedmiu etapów”?
W latach po opublikowaniu pracy Kübler-Ross, a nawet po jej śmierci, ludzie nadal dyskutowali o jej pomysłach, a niektórzy nawet sugerowali udoskonalenie jej modelu poprzez dodanie dodatkowych etapów.
David Kessler, kolega, który pracował z nią za życia i opublikował po jej śmierci książkę autorstwa obojga, zaproponował „znaczenie” jako szósty etap – a inni zaproponowali więcej alternatyw.
Czasami etap „zaprzeczenia” poprzedzony jest etapem „szoku”, w którym przytłaczającą emocją jest odrętwienie i brak zrozumienia.
Przed końcowym etapem „akceptacji” dodaje się też czasem etap „odbudowy”, który obejmuje psychiczne przebudowanie swojego życia.
Z tego powodu można czasem usłyszeć, że mówi się o „siedmiu etapach żałoby”, choć nie mają one większego oparcia w nauce empirycznej niż pięć oryginalnych etapów Kübler-Ross.
Najlepszą radą jest to, że jeśli te dodatkowe etapy mogą być wykorzystane do pomocy ludziom, to tym lepiej – ale jeśli nie, to nie ma potrzeby kłaść na nie nadmiernego nacisku lub wagi.
W każdym razie, jak już wspomnieliśmy, żałoba jest tak wyjątkowym, osobistym doświadczeniem, że pomysły dotyczące tak jasno określonych etapów raczej nie będą zbyt pomocne. To, czego ludzie potrzebują najbardziej, to czas, a także miłość, wsparcie, cierpliwość i zrozumienie osób z ich otoczenia.
Zespół przedłużonej żałoby
Należy podkreślić, że choć stwierdziliśmy powyżej, że ludziom należy dać tyle czasu na żałobę, ile potrzebują, to przedłużająca się żałoba może również przerodzić się w uznane zaburzenie psychiczne.
Prolonged Grief Disorder (PGD) definiuje się jako stan, w którym osoby cierpiące nie są w stanie powrócić do normalnego życia po upływie roku od utraty bliskich.
Jeśli doświadczyłeś straty i po roku lub dłużej od tej straty nadal odczuwasz negatywne skutki tego doświadczenia, powinieneś zasięgnąć porady specjalistów w dziedzinie zdrowia psychicznego, którzy pomogą Ci w powrocie do zdrowia.
Jeśli jest to pomocne, należy skorzystać z modelu pięciu etapów
Model „pięciu etapów żałoby” jest najbardziej przydatny w pomaganiu osobom przechodzącym przez żałobę w zrozumieniu, że inni ludzie przeszli przez podobne doświadczenia i że na końcu tunelu jest światełko.
Ludzie nie powinni być popędzani przez żałobę i powinni być zachęcani do radzenia sobie z nią w swoim czasie i na swój sposób. A jeśli model żałoby Kübler-Ross może w tym pomóc, nawet w niewielkim stopniu, to nie ma powodu, by go nie stosować.